Najwyższa Izba Kontroli skierowała do prokuratury zawiadomienie o podejrzeniu popełnienia przestępstwa przez byłego ministra aktywów państwowych, Jacka Sasina. W ocenie Izby, działania rządu związane z organizacją importu i dystrybucji węgla kamiennego w związku z wprowadzeniem embarga na dostawy z Rosji nie były prawidłowe.
Według raportu NIK działania te podjęto z opóźnieniem i bez koniecznej koordynacji. Efektem były nadmierne koszty po stronie finansów publicznych oraz negatywne skutki dla polskiego górnictwa węgla kamiennego. W oświadczeniu NIK czytamy, że stwierdzone nieprawidłowości po stronie Ministerstwa Aktywów Państwowych były podstawą skierowania do prokuratury zawiadomienia o podejrzeniu popełnienia przestępstwa. Zdaniem inspektorów, szef resortu nie dopełnił obowiązku prawidłowego sprawowania nadzoru właścicielskiego w zakresie realizacji poleceń Prezesa Rady Ministrów. NIK przypomina, że po ataku Rosji na Ukrainę, 30 marca 2022 roku, do Sejmu wpłynął projekt ustawy o przeciwdziałaniu tej agresji. W projekcie określono zakaz przywozu i tranzytu przez terytorium Polski węgla pochodzącego z Rosji. Ustawę przyjęto 13 kwietnia i tym samym wprowadzono zakaz sprowadzania na terytorium Polski węgla z Rosji i Białorusi od 16 kwietnia 2022 roku. Równolegle Rada Unii Europejskiej podjęła decyzję o wprowadzeniu od 10 sierpnia zakazu importu węgla rosyjskiego przez państwa członkowskie. NIK wskazuje, że bezpośrednio po wybuchu wojny minister klimatu i środowiska złożyła wniosek o rozważenie możliwości zakupu węgla z importu, celem utworzenia rezerwy strategicznej obok Programu Rezerw Strategicznych. Ostatecznie polecenia dokonania zakupu i przetransportowania do Polski 5 milionów ton węgla zostały wydane przez premiera Mateusza Morawieckiego spółkom Węglokoks oraz PGE Paliwa. Spółka PKP CARGO miała dostarczyć węgiel do punktów, z których paliwo miało trafić do konsumentów. Z kolei 3 listopada 2022 roku weszła w życie ustawa o preferencyjnym zakupie węgla, określając katalog podmiotów, od których gminy mogły kupować węgiel po preferencyjnej cenie nie wyższej niż 1500 złotych za tonę. Następnie gminy miały sprzedawać węgiel uprawnionym mieszkańcom w cenie nie wyższej niż 2000 złotych za tonę. Importerzy węgla mogli wystąpić o rekompensaty do Skarbu Państwa z tytułu pokrycia kosztów zakupu węgla, a środki na ten cel pochodziły z Funduszu Przeciwdziałania COVID-19. Inspektorzy NIK podkreślają, że przyjęte mechanizmy nie brały pod uwagę ryzyka związanego z możliwym rychłym spadkiem cen węgla na rynku światowym i krajowym, który mógł przynieść skutki w postaci zostawienia gmin z dużymi ilościami węgla, który nie będzie mógł znaleźć nabywcy.
